Dit boek is uitgebracht in 2005.
Samenvatting:
Het verhaal wordt in het perspectief van Elizabeth verteld en het verhaal speelt zich af in de 18e eeuw, tijdens de periode van de verlichting Elizabeth is de persoon waar het hele verhaal om draait. Ze is de vrouw van de ontdekkingsreiziger James Cook. En samen kregen ze in totaal zes kinderen. James (Jamie), Nathaniel (Nat), Elizabeth (Elly), Joseph, George en Hugh (Benny). Niet alleen dit gezin speelt een grote rol in het boek, maar ook een collega van James, Hugh Palliser. In de loop van het boek voelt Elizabeth zich aangetrokken tot hem en hij ook tot haar. Dit veroorzaakt een grote spanning, alleen hier wordt niet aan toe gegeven. Het boek draait om het lange weg zijn van James. Dit komt door de ontdekkingsreizen die hij maakt. Voor zijn eerste wereldreis krijgen ze drie kinderen, Jamie, Nat en Elly. Wanneer James vertrekt laat hij Elizabeth zwanger achter, Joseph wordt geboren, hij sterf snel daarna aan koorts Vlak voordat James weer terug komt sterf Elly door een vreselijk ongeluk, ze wordt getrapt door een paard. Elizabeth is hier helemaal kapot van. Een jaar later begint de tweede reis (Resolution en Adventure). Weer laat James Elizabeth zwanger achter, George wordt geboren, ook hij sterf snel daarna. Drie jaar later komt James weer terug, Elizabeth hoopt dat hij nou nooit meer weg gaat en dat hij eindelijk thuis kan blijven. Aanvankelijk leek het erop dat, dat ook zou gebeuren. Elizabeth wordt weer zwanger en Hugh word geboren. Hij is vernoemd naar Hugh Palliser, maar Elizabeth kan het niet aan om hem zo toe noemen, want ze voelt zich nog steeds aangetrokken tot hem, dus wordt Hgh, Benny genoemd. James gaat toch weer reizen. Hij kan de drang naar het water niet weerstaan. De derde reis (Resolution en Discovery) wordt zijn dood. Hij wordt vermoord op Hawai. Iets daarna sterft Nathaniel die een voorliefde voor muziek had, maar zich verplicht voelde om toch de zeevaartsschool af te maken als eerbetoon aan zijn vader. Hij sterft bij Jamica in een storm. Na de dood van Nathaniel verhuisd ze naar Clapham samen met Isaac (een broer van haar) ze wilde weg van de zee. Een tijd daarna gaat Benny de opleiding theologie volgen hij wil namelijk dominee worden. Hij beloofde om met kerst thuis te komen maar dat kwam hij niet, hij was namelijk gestorven aan hoge koorts. Terwijl Jamie nog het enige kind is wat Elizabeth over heeft verplicht ze hem niet om met de zeevaarders opleiding te stoppen. Hij is immiddels al meerdere malen gepromoveerd als zoon van de beroemde kapitein James Cook. Maar uiteindelijk sterft hij tijdens een storm aan een roofmoord. Twee jaar daarna steft Hugh Palliser aan ouderdom, hij kon het niet meer aan dat Elizabeth nog vlak voor zijn dood langs kwam. Elizabeth erft echter wel van hem een brief van hem waarin staat hoe James precies is overlijden (al vond ik het einde van de brief wel vrij cryptisch).Uiteindelijk sterft Isaac en 3 jaar daarna sterft zij, op 94 jarige leeftijd, ook.
Recensie:
Troost is een belediging
Anna Enquists historische roman over de vrouw van kapitein Cook
Een roman
schrijven lukte Anna Enquist niet meer na de dood van haar dochter in 2001.
Gebrek aan concentratievermogen, legde ze afgelopen herfst uit aan een
verslaggeefster van Trouw. Haar bestsellers Het meesterstuk (1994) en Het
geheim (1997) had Enquist destijds aan de hand van minutieus uitgewerkte
schema's gemaakt. Die mate van planning kon ze voor haar nieuwe roman niet meer
opbrengen. Twee adviezen van collega-schrijvers trokken haar uiteindelijk over
de streep. Je moet gewoon beginnen, zei Marcel Möring. `Dan vormt het boek zich
gaandeweg'. Nooit meer of minder dan twee A-viertjes per dag, raadde Hugo Claus
haar aan.
Twee blaadjes schreef Enquist dus per dag, maar voor De thuiskomst heeft ze aanmerkelijk meer gelezen: achterin het boek staat een literatuurlijst van twee pagina's boeken over de legendarische ontdekkingsreiziger James Cook (1728-1779). Over Cook zijn boekenkasten vol geschreven, over zijn echtgenote Elizabeth Batts (1741-1835) is weinig bekend. Vanuit haar perspectief heeft Enquist de De thuiskomst geschreven. Daarin is zij overigens niet de eerste: de Australische schrijfster Marele Day publiceerde in 2002 Mrs. Cook, een vie romancée over de kapiteinsvrouw. Afgaande op de literatuurlijst heeft Enquist dat boek niet gelezen.
De selfmade
zeeman James Cook maakte tussen 1768 en 1779 drie grote ontdekkingsreizen
waarop hij grote delen van de tot dan toe onbekende wereld in kaart bracht; in
totaal legde hij 150 duizend mijl af. Hij werd in 1779 door eilandbewoners op
Hawaii vermoord onder omstandigheden die nog altijd de inzet zijn van
historisch debat. Dat draait om de vraag of Cook lafhartig werd omgebracht, dan
wel stierf nadat hij de inlanders had geprovoceerd of zelfs aangevallen.
Enquist voegt hier aan het eind van haar boek een nieuwe hypothese aan toe,
eentje waar overigens geen historicus wakker van zal liggen. Dat hoeft ook
niet, want De thuiskomst is een roman, en zeker niet de slechtste van Enquist.
Jaloezie
De heldin van
het verhaal, Elizabeth, komt al in de eerste scènes – zij wacht dan op de terugkeer
van Cook na diens tweede reis –, naar voren als een vrouw die grotere
verlangens heeft dan het draaiend houden van een zeemansgezin. Ze windt zich
erover op dat incapabele redacteuren de journaals van Cook bezorgen – zelf zou
ze dat veel beter kunnen. Zoals ze zijn zakelijke belangen over het algemeen
krachtdadig behartigt. En ze verheugt zich erop haar echtgenoot voortaan aan
wal te hebben, die na de reis bij zijn gezin in Londen zal blijven. In haar
eenzaamheid krijgt ze steun van Hugh Palliser, een oude vriend van de familie –
steun die soms raakt aan andere verlangens. Als teken van wat ze allemaal
meedraagt, heeft ze op vierendertigjarige leeftijd al last van haar rug. De
roman volgt haar wederwaardigheden op de voet, tot enkele jaren na Cooks dood.
Daarna worden de sprongen in de tijd steeds groter, tot haar dood op 94-jarige
leeftijd.
De thuiskomst in
de titel is relatief, want Cook keert weliswaar terug, maar hij hoort thuis op
zee. Van het voorgenomen landbestaan komt niets terecht en hij vertrekt voor
zijn laatste reis – vol schuldgevoel jegens het gezin dat hij achterlaat en
wellicht voortgeblazen door een zuchtje jaloezie op zijn vriend Palliser.
Elizabeth is weer alleen. Het gaat dan ook niet zozeer om Cook of het huwelijk
in De thuiskomst. Het boek gaat over dood, rouw en geloof.
Want wie het
chronologisch overzicht achterin het boek raadpleegt, ziet direct wat de
grootste last is die Elizabeth Cook heeft moeten dragen: alle zes kinderen die
ze in haar leven baarde, zag ze ook sterven. (En na de dood van het laatste
kind leefde ze nog bijna veertig jaar door). Daarbij komt nog de lang
onopgehelderde dood van haar man. Bij het begin van de roman zijn er al drie
kinderen overleden: twee jongetjes stierven als baby, een meisje verongelukte op
vierjarige leeftijd – met een speelgoedpaard werd ze doodgereden door een
koets. Vooral de dood van deze Elly speelt een centrale rol in het boek. Niet
alleen omdat Elizabeth zich schuldig voelt over haar dood (onoplettend
geweest), maar ook omdat dit kind haar enige docher was. Het lot van de jongens
was voorbestemd, die moesten de zee op – de dochter zou een eigen leven
krijgen.
De dood van Elly
– in afwezigheid van haar echtgenoot, uiteraard – is de kernervaring in
Elizabeths lezen en bij iedere nieuwe dode krijgt ze die klap opnieuw: of het
nu George, Nathaniel, Benny of Jamie is die overlijdt, elke keer is het ook
Elly weer. Daarmee geeft de ervaringsdeskundige Enquist een weinig
geruststellend beeld van de rouw van een ouder: het gaat hier niet alleen om
verdriet dat niet over gaat, het richt zich steeds opnieuw weer op en slaat nog
een keer toe. En nog een keer.
De dood van
Elizabeths tweede zoon Nathaniel slaat extra diepe wonden. Hij was het muzikale
kind dat met tegenzin naar de zeevaartschool ging en stierf in de eerste de
beste storm op zijn eerste tocht. Zijn dood wijst Elizabeth echter ook de weg
naar de enige vorm van troost die ze toelaat: die van de muziek. Het leidt tot
een zoetsappige passage (`Wie leeft met muziek heeft een goed leven. Hoe kort
het ook is [...] Wie sterft met muziek is niet verloren') in deze verder
opmerkelijk afstandelijke, wat harde roman.
Elizabeths
hardheid komt duidelijk naar voren in een van de sterkste scènes van het boek,
rondom de geboorte van het zesde en laatste kind. Dat zal een dochter zijn, ze
weet het zeker. Elizabeth wil het kind eigenlijk liever in zich houden,
doorstaat een schier eindeloze bevalling en krijgt tenslotte tot haar stomme
verbazing te horen dat ze wéér een zoon heeft gebaard: `Het verkeerde kind.
Elizabeth liet haar armen open vallen en het kind rolde over de deken naar haar
voeten [...] Een matroos erbij, dacht ze, voor hem. Hebben ze baby's verwisseld
toen ik niet oplette? Dat kan toch niet, er is maar één baby. Maar waar is mijn
meisje dan? Het klopt niet. Het is verkeerd.'
Deze zoon zal
een voor zijn moeder onbegrijpelijke weg inslaan. De weg naar boven: hij wordt
religieus en gaat theologie studeren. Helemaal op het eind van het boek blijkt
bovendien James Cook zelf voor zijn dood gedreven te worden door een bijna
religieus verlangen. Die religieuze troost is voor Elizabeth, een kind van de
Verlichting, niet weggelegd. Zoals Nathaniels muziekleraar tegen haar zegt:
`Troost is eigenlijk iets voor gave mensen die hoogstens een deukje hebben
opgelopen. U kunt geen troost verdragen, denk ik.' Dat weet de lezer dan al
zeker: voor deze vrouw is troost een belediging.
Bonthandelaar
Die les heeft
Enquist uitgesmeerd over veel pagina's. Waarschijnlijk was De thuiskomst dunner
uitgevallen als ze het boek volgens haar oude, schematische werkwijze had
geschreven. Maar de rechttoe-rechtaan methode maakt dat ze met een natuurlijker
toon vertelt dan voorheen en dat ze zich af en toe daadwerkelijk laat gaan. De
al genoemde bevallingsscène is een goed voorbeeld, evenals een komisch optreden
van een Russische bonthandelaar – een van de weinige volledig verzonnen figuren
in het boek. De afstandelijkheid die het schrijven over vreemde figuren in een
vreemde tijd nu eenmaal met zich meebrengt, heeft Enquists stijl ook geen kwaad
gedaan, al houdt ze de gewoonte om veel uit te leggen en te duiden (`Je bent
razend op je eigen man. James heeft je verlaten, niet ik') en neigt ze naar
chichés als: `De pudding zweefde boven het damast, een eindeloos ogenblik keken
ze in elkaars gezicht. Lieve ogen, dacht ze, hij heeft lieve ogen.' Maar
meestal wordt de pudding in De thuiskomst zonder omhaal op tafel gezet; Enquist
heeft alle reden door te gaan op de ingeslagen weg
Vrijdag 29 april
2005 door Arjen Fortuin
Geen opmerkingen:
Een reactie posten