9. Tirza - Arnon Grunberg

Onderdeel van de leeslijst: een roman van een veelbelovend auteur uit het laatste decennium: Gerbrand Bakker, Kees van Beijnum, Peter Buwalda, Peter Delpeut, Stefan Enter, Arnon Grunberg, Arthur Japin, Marcel Möring, Hans Münstermann, Ilja Leonard Pfeijffer, Thomas Rosenboom, Jan Tetteroo, Tommy Wieringa, Esther Gerritsen, L.H. Dautzenberg, Hafid Bouazza, Peter Terrin, Christiaan Weijts.
Dit boek is uitgebracht in 2006.
 
Samenvatting:
Jörgen Hofmeester, de hoofdpersoon van het verhaal, is een man van middelbare leeftijd die woont in Amsterdam-Zuid, met uitzicht op het Vondelpark. Jörgens echtgenote is vertrokken maar staat op een avond na 3 jaar weer op de stoep. Zijn oudste dochter Ibi woont dan al enige tijd in Frankrijk en zijn tweede en jongste dochter Tirza staat op het punt het ouderlijk huis te verlaten, na haar zeer succesvolle eindexamen gymnasium.

Hofmeester is werkzaam geweest als redacteur vertaalde fictie, maar heeft in zijn carrière geen noemenswaardige auteurs ontdekt. Een maand voor Tirza haar eindexamen wordt hij zelfs door zijn werkgever op non-actief gesteld tot zijn pensioendatum; men heeft hem “niet meer nodig”. In plaats van zijn dagelijkse fietstocht naar de Herengracht, brengt hij zijn tijd door op de luchthaven Schiphol. Al zijn spaargeld is in rook opgegaan, nadat zijn hedgefonds is ingestort na de aanslagen op 11 september 2001. Jörgens enige trots en levenslicht is zijn jongste, hoogbegaafde dochter Tirza, wier geluk een obsessie vormt voor Hofmeester. Hij werd eerder al geconfronteerd met Tirza's eetstoornis, die het gevolg was van de obsessie van Jörgen. Verder voelt Jörgen zich gekwetst bij het zien van Tirza's vriendje Choukri, een Marokkaanse jongen die Jörgen Hofmeester sterk doet denken aan Mohammed Atta, één van de kapers bij de aanslagen van 11 september. Als Tirza na haar eindexamen met Choukri een reis door Afrika wil maken voelt Hofmeester dit als het begin van het einde, de epiloog van zijn overbodige leven.

Tirza accepteert een lift van haar vader naar het vliegveld van Frankfurt, waar hun rondreis door Afrika zal starten. Hofmeester rijdt met hen in zijn auto eerst naar zijn leegstaand ouderlijk huis in de Betuwe, waar ze gedrieën een weekend samen doorbrengen. Via de luchthaven van Frankfurt rijdt Jörgen terug naar Amsterdam. Als Hofmeester en zijn echtgenote enige tijd niets van Tirza en Choukri hebben gehoord vertrekt Jörgen naar Namibië om ze te gaan zoeken. Hij ontmoet er in de hoofdstad Windhoek het negenjarig meisje Kaisa en reist met haar steeds verder het land in. Als Jörgen het meisje zijn levensverhaal vertelt blijkt dat hij Tirza en haar vriend in het huisje in de Betuwe om het leven heeft gebracht en nu zelf in de Namibische woestijn wil “verdwijnen”. Vanwege Kaisa ziet hij daar op het laatste moment van af en na nog verder door het land te zijn gereisd keert hij uiteindelijk terug naar Amsterdam, Kaisa achterlatend in Namibië.

Recensie:
Jörgen Hofmeester, hoofdfiguur uit de roman Tirza (2008) van Arnon Grunberg, is veel kwijtgeraakt: zijn echtgenote, zijn geld, zijn baan. Om deze teleurstellingen te niet te doen, vestigt hij alle hoop op z’n jongste dochter. ‘Van zijn kinderen verwachtte hij veel, maar van Tirza verwachtte hij meer dan van Ibi. Van Ibi verwachtte hij veel, van Tirza alles.’ Hofmeester verwacht niet alleen alles van Tirza, ze ís ook alles voor hem. Ze is de zonnekoningin. Hofmeester steekt veel energie in de opvoeding van zijn jongste dochter, en met succes. Op haar achttiende behaalt ze haar gymnasiumdiploma, ondanks haar ziekte en een weggelopen moeder. Tijd voor een feestje!

Het verhaal begint op de avond van het examenfeest. Het is geschreven vanuit het perspectief van Hofmeester, die zich voordoet als de ideale vader. Door de niet-chronologische volgorde (het speelt in het heden, maar er zijn veel passages over het verleden), komen we steeds meer over Hofmeester te weten. We leren hem beter kennen – wat soms schokkend is: Hofmeester is iemand die zichzelf en anderen goed voor de gek kan houden. De schijn op houden, daar is hij dag in dag uit mee bezig. Toch lijkt het alsof Hofmeester alles onder controle heeft, zelfs als ‘de echtgenote’ zes dagen voor het feest besluit terug te komen, na een afwezigheid van maar liefst drie jaar. Dat Hofmeester toch een typisch Grunbergpersonage is – een loser – blijkt als het feest voor hem uitdraait op een vernedering.

Na het examenfeest vertrekken Tirza en haar Marokkaanse vriend naar Namibië, maar voor het zover is brengen ze nog wat tijd door met Hofmeester in een vakantiehuisje. Daar gaat het motto van het boek spreken: ‘A couple is a conspiracy in search of a crime. Sex is often the closest they can get.’ Seks is dus een misdaad, met alle gevolgen van dien… Gedesillusioneerd blijft Hofmeester achter. De allesomvattende liefde voor zijn dochter maakt dat hij haar gaat zoeken in Afrika. Maar alles wat hij vindt is een spiegelbeeld van Tirza, het meisje Kaisa. In dit laatste deel van het boek raak je hoe langer hoe meer vervreemd van de hoofdpersoon. Hij dwaalt in de woestijn en als lezer kom je er langzamerhand achter dat we hier te maken hebben me de zogenoemde onbetrouwbare verteller. Hofmeester weet zelf ook niet meer wat waar is en wat niet: speelt hij een spel? Hij doet nog verwoedde pogingen om de suggestie te wekken dat alles is zoals hij wil dat het is. Uiteindelijk wil hij verdwijnen, maar zelfs dat lukt hem niet. Ontgoocheld keert hij terug naar huis, zich krampachtig vasthoudend aan de stem van Tirza.

Arnon Grunberg heeft met Tirza een geweldige roman geschreven. De structuur van het boek is erg goed, de conversaties sterk en bij vlagen hilarisch, en vooral de sfeer van het verhaal is goed getroffen. De lezer wordt geconfronteerd met vraagstukken over beschaving (wat blijft er over van beschaving na een paar glazen alcohol? Schuilt niet in ieder mens een beest?) en verder over fysiek geweld, het verliezen van de controle, gecompliceerde seks, het kwijtraken van zelfrespect, et cetera. Tirza is een ontnuchterende roman. Duidelijk wordt dat een mens de ene na de andere teleurstelling kan verwerken door een façade op te roepen, maar – en dat maakt dit boek zo schrijnend – op den duur ten onder gaat aan deze schijnvertoning.

Dat we hier te maken hebben met een groots boek blijkt uit het feit dat Tirza bekroond is met de Libris Literatuurprijs  en De Gouden Uil. Liefhebbers van het werk van Grunberg komen ook in Tirza aan hun trekken; de onmiskenbare stijl van rake zinnen en absurde humor zijn volop aanwezig. Het boek ademt de sfeer van eerder werk, dat van de moderne, gefrustreerde mens. Arnon Grunberg laat zien wat literatuur is, sterker nog, wat literatuur teweeg kan brengen. Het wordt pijnlijk duidelijk hoe de mens anno nu telkens weer gedesillusioneerd achterblijft. Ondanks het zware thema van de roman valt er voor de lezer veel te genieten. Aan alles merk je dat Grunberg zijn vak als geen ander beheerst. Grunberg weet het verhaal zo op te bouwen dat je het boek vol spanning leest. We kunnen ons moeiteloos inleven in het personage Hofmeester, waarin we het thema van deze tijd herkennen: desillusie.